Maatschappelijke campagne voor de inclusie van internationals
Uitdaging (5+1)Sociale gelijkheid & burgeremancipatie
Waarom?
Leiden is internationaal en wordt dat steeds meer. In 2020 kende Leiden onder haar 125.000 inwoners ruim 14.500 inwoners zonder Nederlandse nationaliteit; 11,6% van de bevolking. In 2010 was het percentage nog 8,2%. Een geleidelijke stijging is te zien over de jaren heen. De stijging gaat naar verwachting de komende jaren door en de samenstelling van deze groep in Leiden is tegenwoordig veel diverser dan alleen de ‘typische’ hoogopgeleide kennismigrant en student. Zij bevat alle soorten migranten.
Deze groep in Leiden heeft sterk de behoefte om (meer) te integreren in de bredere Leidse samenleving. Het is lastig voor hen om aansluiting te vinden bij niet-internationale Leidenaren, mede door taal- en cultuurverschillen. In het bijzonder wordt de sterke Nederlands(talig)e oriëntatie van activiteiten en organisaties genoemd als moeilijkheid. Aannemelijk is dat dit nog sterker geldt voor de nieuwkomers onder de internationals.
Dit gebrek aan inclusie van internationals heeft niet alleen een negatief sociaal-cultureel effect op hen, maar heeft vermoedelijk ook een negatieve invloed op de politieke participatie van de groep. Zo is de groep internationals – ondanks de grote omvang – zeer lastig bereikbaar voor de gemeente. Mogelijk hebben de problemen daarnaast gevolgen voor de aantrekkelijkheid van Leiden als vestigingsplaats voor de lange termijn.
De Wetenschappelijke raad voor het regeringsbeleid (Wrr) signaleert, voor zover hier relevant, dat Nederland steeds meer te maken heeft met de problemen van ‘vlottende migratie’. Dat gaat om kortdurige migratie, waarbij mensen na een relatief korte tijd in Nederland weer vertrekken. Dit zorgt voor nieuwe, unieke problematiek, waar Leiden als internationale gemeente in het bijzonder mee te kampen heeft. Voor deze subgroep ligt het bijvoorbeeld niet voor de hand om in te zetten op traditionele, verregaande inburgering.
De Wrr neemt bovendien als uitgangspunt dat gemeenten een sleutelrol spelen in de ontvangst en inburgering van immigranten. Gemeenten faciliteren het samenleven van alle inwoners van ons land.
Opmerkelijk is dan dat het Leidse Coalitieakkoord 2018-2022 en de Leidse Strategische verkenningen 2018-2022 zo goed als geen aandacht hieraan besteden, terwijl dit de inclusie van ruim 10% van de Leidse bevolking betreft. Dit is des te opmerkelijker gezien het feit dat Leiden sinds jaar en dag een internationale (kennis)stad is – en de gemeente zich ook graag zo profileert. Met de Visie internationalisering Leiden 2020 heeft de huidige gemeenteraad een eerste stap gezet in de goede richting, door het probleem in de Leidse context te signaleren en te concretiseren. Tegelijkertijd moeten we ons beseffen dat nog altijd sprake is van een groot informatiegat en dat de oplossingen pas in de komende raadsperiode geformuleerd worden.
Waar politiek-maatschappelijk sprake is (geweest) van een blinde vlek, is ambtelijk al wel goed werk verzet in Leiden. Sinds 2016 kennen we het Expat Centre Leiden (ECL), dat een steeds breder pakket aan dienstverlening biedt aan een steeds bredere doelgroep dan de klassieke expat. Daarnaast zijn er initiatieven opgestart als We Are Leiden (WAL) en het inmiddels alweer opgehouden iDoe. WAL richt zich (al) op het samenbrengen van international en niet-international. Ook intern gemeentelijk zijn er stappen gezet, zoals het verbeteren van de Engelstalige dienstverlening.
Helaas moet geconcludeerd worden dat deze eerdere initiatieven niet (volledig) de problemen hebben opgelost voor internationals in Leiden. Een belangrijke observatie hierbij is dat het gevoerde beleid zich ofwel op de interne gemeentelijke organisatie richt, dan wel sterk op de international zelf – voor zover überhaupt beleid wordt gevoerd op het vlak van hun inclusie.
Volt staat voor gelijke kansen. Dit betekent dat iedereen op een gelijkwaardige manier moet kunnen meedoen in de samenleving. Voor internationals is daar momenteel nog onvoldoende sprake van. Dit dwingt tot actie. Omdat de oude oplossingen tekortschieten, hebben we een Voltiaanse, nieuwe aanpak nodig.
Wat?
Volt Leiden wil daarom in de kern dat de gemeente een brede maatschappelijke campagne voert voor de inclusie van internationals. Niet-internationale Leidse burgers en bedrijven moeten we als gemeente bewegen om meer te doen voor de inclusie van internationals. We willen aan het eind van de raadsperiode in 2026 in onderzoek terugzien dat:
Nederlanders en internationals de toegankelijkheid van de Leidse samenleving hetzelfde beoordelen – in het bijzonder de nieuwkomers van beide groepen en
de gemiddelde Nederlandse Leidenaar significant meer sociaal contact heeft met internationale Leidenaren.
Voor de campagne gelden verschillende uitgangspunten.
Allereerst betekent dit dat een verbreding van de reikwijdte van het huidige beleid. Momenteel legt het beleid de bal met name bij de international, vanuit de gedachte dat diegene moet integreren. Integreren kan daarentegen niet zonder het betrekken van juist die mensen waarmee wordt geïntegreerd. Zoals hierboven besproken, liggen bij die laatste groep momenteel verschillende drempels. De 90% niet-internationals moeten daarom nadrukkelijker de focus worden van het beleid. Niet vanuit de invalshoek van integratie, maar vanuit de inclusie van hun internationale mede-Leidenaar.
Het is ten tweede zaak dat de rol van de gemeente activerend en faciliterend is. De gemeente zet in op bewustwording van de hierboven geschetste problemen. Zij zoekt vervolgens relevante stakeholders en ondersteunt hen in inclusieve initiatieven. De maatschappelijke aard van het probleem en de relatief slechte financiële toestand in Leiden maakt een beperkte rol van de gemeente passend. Er kan inspiratie gehaald worden uit hoe verschillende gemeenten de energietransitie oppakken, aangezien de rol van gemeenten daar ook vooral activerend en faciliterend is.
Ten derde moet de campagne zich niet beperken tot inclusie van de ‘typische’ international – de hoogopgeleide expat of student – door de eveneens hoogopgeleide Nederlandse Leidenaar. Dit is onwenselijk vanuit het idee van de brede inclusie en zij hebben bovendien vaak al meer hulp bij de integratie, vanuit bijvoorbeeld de universiteit. De brede inclusie vereist wel extra aandacht voor de kenmerken van de verschillende subgroepen, zoals in de wijze van communicatie. Zo zullen verschillende subgroepen zich überhaupt niet identificeren als international en/of is het gebruik van het Engels soms minder vanzelfsprekend.
Ten vierde is het zaak om de campagne zo laagdrempelig mogelijk te maken, om zo de brede participatie te verhogen, zowel van Nederlanders als internationals. We willen immers de gemiddelde Nederlandse Leidenaar in contact brengen met internationals; het gaat niet om de maatschappelijk actieve Nederlanders die voorheen al actief waren bij organisaties als WAL of de Gilde Samenspraak. Een belangrijk deel van het wegnemen van drempels is om bij Nederlandse Leidenaren het betrekken van internationals meer te normaliseren. Dit kan door bijvoorbeeld proactief gebruik van het Engels aan te moedigen waar nodig, in plaats van slechts reactief. Laagdrempelig betekent ook dat initiatieven beter simpel en ‘hands-on’ kunnen zijn, dan intensief en langdurig.
Initiatieven moeten ten vijfde niet uitsluitend gericht zijn op internationals en ook zo min mogelijk nieuw opgericht worden. Het doel is immers dat internationals volwaardig meedoen in de bredere Leidse samenleving. Het is dan wenselijk om uitsluitend initiatieven te ondersteunen die een gemengd publiek beogen en die zoveel mogelijk worden geïntegreerd in bestaande organisaties/activiteiten. Een cultuurverandering in bestaande structuren heeft de voorkeur boven het opwerpen van juist nieuwe structuren om een cultuurverandering te realiseren. Dit om verdere verkokering tegen te gaan. Bijvoorbeeld: internationale studenten klagen over de Nederlandse oriëntatie van studentenvereniging. Het heeft eerder de voorkeur om het gesprek aan te gaan met de Nederlandse studentenvereniging om meer inclusief te zijn, dan om nieuwe, gemengde studentenvereniging op te zetten.
Bij dit alles geldt dat de gemeente het goede voorbeeld dient te geven bij haar eigen dienstverlening. Bestaande initiatieven die overeenkomen met het bovenstaande worden daarnaast voortgezet en verbeterd met hulp van de gemeente.
Hoe?
Om deze plannen te realiseren zijn verschillende stappen nodig:
Om te komen tot doelmatig beleid moet de gemeente in de eerste plaats het informatiegat vullen. Er moeten meer en bredere focusgroepgesprekken plaatsvinden om scherp in beeld te krijgen waar nu precies de veranderopgave ligt voor de gemeente Leiden op het vlak van de inclusie van internationals, waarbij nadrukkelijk aandacht is voor de verschillende subgroepen internationals. De twee gevoerde focusgroepgesprekken zijn te weinig en te beperkt.
Bovenstaande plannen moeten meegenomen worden in de formulering van de Uitvoeringsvisie Internationalisering in de volgende raadsperiode. In de verdere uitvoering van het gemeentelijke programma Sterke Sociale Basis, of de opvolger daarvan, worden internationals uitdrukkelijker meegenomen. Verder kan ook een subsidieregeling gecreëerd worden ter ondersteuning van inclusieve initiatieven. Daarnaast kan het wenselijk zijn om de Participatie- en inspraakverordening 2019 en/of daarop gebaseerd beleid te wijzigen, om meer politieke inclusie van internationals te verzorgen. Initiatieven die voortvloeien uit deze campagne bieden ook kansen om uitvoering te geven aan de nieuwe Wet inburgering, die per 1 januari 2022 in werking treedt. Het is immers goed denkbaar dat verschillende initiatieven in het kader van de campagne een inburgeringscomponent hebben.
De campagne zelf krijgt in de basis vorm door burgers en bedrijven aan te spreken op – en te informeren over – inclusie, via een breed scala aan communicatiekanalen; affiches, sociale media, kranten, radio etc. Daarnaast zoekt de gemeente samenwerking op met stakeholders om de inclusie te bevorderen. Interessant is om samen te werken met de horeca en de culturele sector, om ook bedrijvigheid te bevorderen. In de communicatie is het doelmatig om de Europese/internationale aard van Leiden te benadrukken. Bovenal is het belangrijk om eerste ontmoetingen tussen internationals en Nederlanders te realiseren via de campagne; dit zal vaak al de benodigde springplank zijn die leidt tot de gewenste sociale contacten.
De bestaande initiatieven van de ECL en WAL zijn in het bijzonder interessant om op door te pakken. De ECL moet in elk geval breder georganiseerd worden voor alle groepen internationals, meertalig worden en hernoemd worden.
Enkele concrete ideeën zijn verder, in het kort:
Spoor Nederlandse en internationale Leidenaren aan om simpelweg een kopje koffie te gaan drinken of eens te koken/eten samen. Prikkel mensen door middel van samenwerkingen met lokale horeca; denk aan gratis-koffie-voor-twee-nationaliteiten-vouchers of workshops voor culinaire uitwisselingen, etc.
Creëer gemeentelijke aanjagers ‘internationale inclusie’, die als belangenbehartigers en aanspreekpunt dienen voor internationals. Daarbij beoordelen zij de activiteiten van Leidse organisaties op inclusiviteit en gaan zij hierover in gesprek. Zij kunnen met diezelfde organisaties heldere, concrete doelstellingen formuleren, om zo eigenaarschap te creëren voor de oplossing. Naar aanleiding van de Visie Internationalisering Leiden 2020 springen met name (Nederlandse) studentenverenigingen, sportverenigingen en vrijwilligersorganisaties in het oog als belangrijke organisaties om mee in gesprek te gaan.
Zet in op een breder scala aan sociale media om zowel de international als niet-international te bereiken vanuit de gemeente voor doeleinden van de inclusiviteitscampagne. Het ECL is bijvoorbeeld nu alleen aanwezig op Facebook, Twitter en LinkedIn, maar dit zou uitgebreid kunnen worden met Instagram en TikTok en, wellicht ook, populaire fora als ‘indebuurt’.
Signaleer via de gemeentelijke basisregistraties internationale nieuwkomers en zendt hen proactief een meertalig welkomstpakket met informatie, met de mogelijkheid om een welkomstgesprek te plannen voor allerhande praktische vragen over Leiden.
Activeer in het bijzonder de verschillende wijkverenigingen en buurtcentra om internationals te betrekken bij hun activiteiten. Zij kunnen bijvoorbeeld ook laagdrempelig (ver)taaldiensten en/of advies over lokale activiteiten bieden.
Zet burgerparticipatiemiddelen (ook) in met oog op het bevorderen van inclusie, zoals in Rotterdam. Daar promoot de gemeente het maken van zogeheten ‘straatagenda’s’ in straten waar bewoners weinig contact hebben met elkaar, met positief resultaat.
Stimuleer – en verbeter waar mogelijk – bestaande initiatieven voor Nederlands en Engels taalonderwijs. Zorg hierbij vooral dat Nederlands en internationals in contact met elkaar komen, zoals bij de Gilde Samenspraak en het buddysysteem van de Hogeschool Leiden.
Maak tweetalig communiceren mogelijk voor bestaande voorzieningen, zoals scholen, zorginstellingen en de gemeente. Daarvoor biedt de bestaande organisatie en haar begroting niet altijd ruimte; de gemeente maakt daarom adequaat en dekkend budget beschikbaar.
Middelen
Integratiebeleid bekostigt de gemeente in principe uit de algemene middelen. Uitgaven op dit vlak worden op dit moment in Leiden begroot onder verschillende sectorale programma’s.
De inzet van ambtelijke capaciteit voor het uitvoeren van de campagne zal een voorname kostenpost zijn van de campagne. Verdere kosten zien op de kant van de communicatie; affiches, (online) advertenties, etc. Als een subsidieregeling wordt gecreëerd om inclusieve initiatieven te stimuleren, dan brengt dit ook kosten met zich mee.
Gemeenten krijgen extra financiële middelen in het kader van de gewijzigde Wet inburgering, die meer taken bij de gemeente legt. Voor zover initiatieven raken aan inburgering, kan dit uitkomst bieden.
Zowel de European Social Fund+ (ESF+) als de Asylum, Migration and Integration Fund (AMIF) bieden mogelijkheden om de campagne en daaruit voortvloeiende initiatieven (deels) te financieren.
